Personeelstekort wordt groot probleem voor Nederlandse zorgsector

Gepubliceerd: 5 jaar geleden (2018-08-16)

Om de oplopende personeelstekorten in de Nederlandse zorg terug te dringen, zal zowel op korte- als langetermijnmaatregelen moeten worden ingezet. Voor de korte termijn zou het goed zijn als zorgprofessionals meer inspraak en aandacht krijgen en hun administratieve last wordt teruggebracht. Voor de lange termijn is het belangrijk een strategisch HRM-beleid te voeren, zodat de juiste mix van zorgprofessionals kan worden aangetrokken en behouden. Dat zijn enkele conclusies uit onderzoek van Berenschot, uitgevoerd in opdracht van V&VN.

Diverse sectoren binnen de Nederlandse economie hebben de laatste jaren last van een sterk toenemende krapte op de arbeidsmarkt, zo ook de zorgsector. Zonder tegenmaatregelen zal de sector over een aantal jaar naar verwachting kampen met een tekort van 100.000 tot 125.000 professionals. Vacatures zijn moeilijk te vervullen en personeel kampt daardoor met oplopende werkdruk. Dit kan bovendien leiden tot risico’s in relatie tot de kwaliteit en veiligheid van de geboden zorg. 

Door de hoge werkdruk loopt daarnaast het aantal mensen dat overweegt uit de zorgsector te stappen op, wat de werkdruk opnieuw doet toenemen, oftewel “een vicieuze cirkel”, zoals Berenschot aangeeft in de inleiding van het rapport, getiteld ‘Betere arbeidsmarkt in de Zorg’. De Utrechtse adviesorganisatie werd door V&VN – de beroepsvereniging voor verpleegkundigen en verzorgers – ingeschakeld om onderzoek te verrichten naar het toenemende personeelstekort en wat hiertegen kan worden ondernomen. Belangrijkste vraag hierbij was welke maatregelen genomen moeten worden om een “snel, maar duurzaam, effect te bereiken in het oplossen van de tekorten”. 

Vijf stappen

Het onderzoek bestond uit vijf stappen. Ten eerste werden de maatregelen die tussen 2013 en 2017 ingevoerd of gepland zijn in kaart gebracht en in sommige gevallen verder bestudeerd. In dit kader hield Berenschot ook verdiepende interviews met beleidsmakers, bestuurders of direct betrokkenen. “Hiermee is in kaart gebracht hoe maatregelen tot stand zijn gekomen, wat als succes­ en faalfactoren worden gezien, en wat de (vermoedelijke) effectiviteit en impact is”, aldus de onderzoekers. In de tweede stap werden ook initiatieven van buiten de zorgbranche geïnventariseerd, zoals uit de ICT-sector. 

Vervolgens spraken de onderzoekers met diverse experts, zoals bestuurders van zorgaanbieders, zorgprofessionals, hoogleraren en onderzoekers op het gebied van arbeidsmarkt en/of zorg en vertegenwoordigers van diverse brancheverenigingen. Hierbij ging men steeds uitgebreid in op de oorzaken van de tekorten en de oplossingsrichtingen die door de verschillende experts worden aanbevolen. In de vierde stap werden dezelfde thema’s nog eens besproken binnen een klankbordgroep bestaande uit experts en bestuurders met uiteenlopende expertises in de zorg.

Tot slot heeft V&VN via een online enquête haar ongeveer 90.000 leden geraadpleegd over de mogelijke oplossingen die zij zien voor de arbeidsmarkttekorten. Hiervan hebben er 17.000 de enquête ingevuld, waarvan 30% verpleegkundige is, 31% verzorgende, 21% gespecialiseerd verpleegkundige, 3% verpleegkundig specialist en 15% een andere functie heeft binnen de zorg. De in deze vijf stappen opgedane inzichten zijn verwerkt tot een rapport, dat eind 2017 door V&VN is aangeboden aan de Tweede Kamer.

Oplossingsrichtingen

Uit de verschillende stappen van de studie zijn verschillende oplossingsrichtingen voor de arbeidsproblematiek naar voren gekomen. Sanne van den Bosch, Managing Director bij Berenschot, stelt dat het cruciaal is dat wordt toegewerkt naar een optimale personeelsmix, met voldoende zorgprofessionals op verschillende niveaus en met de juiste kennis, vaardigheden en competenties. Om dit te bereiken, stelt Berenschot een aantal maatregelen voor, waarbij er onderscheid wordt gemaakt tussen oplossingen voor de korte en de lange termijn. De langetermijnmaatregelen zijn er vooral op gericht dat de personeelstekorten structureel worden afgebouwd en te voor­komen dat er over enkele jaren opnieuw een probleem ontstaat. Daarnaast is het gezien de urgentie van de huidige tekorten nodig om met een aantal ‘quickfix’-oplossingen te komen, die al op kortere termijn effect kunnen sorteren.

Korte termijn

Op instellingsniveau is het volgens de onderzoekers een belangrijke maatregel voor de korte termijn dat het bestuur en management de zorgprofessionals meer aandacht en inspraak geven: “Het is van belang dat managers en bestuurders écht openstaan voor de oplossingen van de werkvloer. Andersom is het cruciaal dat zorgprofessionals meer ruimte en zeggenschap pakken om mee te denken over het aanpakken van de ervaren problemen.” 

Een tweede aangedragen kortetermijnmaatregel is het zoveel mogelijk verminderen van de administratieve en andere niet-zorgtaken, en de niet te vermijden niet-zorgtaken zoveel mogelijk door anderen te laten uitvoeren. Uit onderzoek van V&VN komt naar voren dat er veel niet-zorgtaken nu nog worden verricht door verpleegkundigen en verzorgenden, zoals het aanvragen van budgetten, het checken van houdbaarheidsdata, huishoudelijke taken, receptietaken, grasmaaien en het bijhouden van voorraden.

Ook blijkt uit recent onderzoek van Berenschot onder 4.200 zorgprofessionals in de langdurige zorg dat er verbeteringen mogelijk zijn in de efficiëntie van systemen en programma’s en cliëntadministratie. Het gaat hierbij met name om administratieve lasten die niet zozeer van buitenaf zijn opgelegd, maar door instellingen zelf zijn gecreëerd. Dit voorstel is ook in lijn met de in het regeerakkoord genoemde ‘schrapsessies’ die erop zijn gericht de administratieve druk te verminderen. Door de niet-zorgtaken zo te verminderen en aan anderen toe te wijzen, kan volgens Berenschot de werkdruk worden verlaagd en het werkplezier worden vergroot.

Lange termijn

Voor de lange termijn wijst Marie-Jeanne Giesen, senior consultant bij Berenschot, op het belang van een heldere strategie: “Ook een brede adoptie van strategisch HRM is onmisbaar om beter te kunnen anticiperen op de toekomst en daarmee te voorkomen dat opnieuw grote tekorten ontstaan. Immers, met strategisch HRM worden HR-strategie, -beleid en -instrumenten zo goed mogelijk afgestemd op de externe ontwikkelingen die op zorginstellingen afkomen en interne ontwikkelingen die spelen. Het biedt handvatten om de juiste (mix aan) zorgprofessionals aan te trekken, in te zetten, te ontwikkelen en waar nodig afscheid te nemen.”

Om professionals aan te trekken kan men volgens Berenschot kijken naar maatregelen om de aantrekkelijkheid van het beroep te vergroten, bijvoorbeeld door hogere lonen of ruimere secundaire arbeidsvoorwaarden. Daarnaast kan de aansluiting van praktijk en onderwijs verbeterd worden. In dit verband worden samenwerking en kennisdeling als “een must” gezien: “Alleen als men over grenzen van de individuele organisaties en sectoren samen werkt aan oplossingen, kunnen tekorten structureel opgelost worden”, aldus de onderzoekers. 

Tot slot wordt er in het rapport op gewezen dat de beschreven maatregelen voor het overgrote deel niet nieuw zijn: “De ideeën en denkrichtingen zijn bekend.” Waarin volgens Berenschot de crux zit, is om deze in de praktijk werkzaam te krijgen, “want de maatregelen zoals deze tot nu toe zijn uitgevoerd, zijn onvoldoende gebleken om de tekorten aan te pakken”. Hier komt bij dat er te weinig duidelijkheid is over welke genomen maatregelen wel positieve effecten hebben gehad. 

Ervoor zorgen dat toekomstige initiatieven slagen, vraagt volgens Van den Bosch om meer inzet van alle betrokken actoren: zorginstellingen, zorgprofessionals, onderwijs, branche- en beroepsverenigingen, vakbonden zorgverzekeraars en de rijksoverheid. V&VN-directeur Sonja Kersten sluit zich hierbij aan: “We hopen hiermee de urgentie goed onder de aandacht te brengen en duidelijk te maken dat de tijd van vrijblijvendheid echt voorbij is. De zorg in Nederland komt in gevaar, tenzij we intensief gaan samenwerken aan oplossingen.”

Bron: https://www.consultancy.nl/nieuws/16995/personeelstekort-wordt-groot-probleem-voor-nederlandse-zorgsector